Alert Prawny – COVID-19 jako siła wyższa

Alert prawny: COVID-19

Bieżąca sytuacja w Polsce związana z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 już wpływa na sytuację gospodarczą, w tym sytuację branży budowlanej. Z prawnego punktu widzenia mamy do czynienia z  sytuacją nadzwyczajną, która może być uznana za siłę wyższą. Wykonawcy powinni skorzystać z instrumentów prawnych, które pozwalają ograniczyć ich odpowiedzialność i zabezpieczyć swoje interesy w tym kryzysowym momencie.

Warunki kontraktowe FIDIC

W kontraktach opartych o Warunki kontraktowe FIDIC siła wyższa oraz uprawnienia i obowiązki z nią związane zostały uregulowane w Klauzuli 19 [Siła Wyższa]. Najpilniejszym obowiązkiem jaki spoczywa na Wykonawcy to zgłoszenie faktu zaistnienia siły wyższej na podstawie Sub-klauzuli 19.2 [Powiadomienie o Sile Wyższej] w terminie 14 dni od dnia kiedy możliwe było dowiedzenie się o tym fakcie. Zgodnie z tą Sub-klauzulą, Wykonawca powinien wskazać, jakie wydarzenia stanowią siłę wyższą oraz wyszczególnić, jakie zobowiązania będą niemożliwe do wykonania. Ponadto, w związku z wejściem w życie w dniu 8 marca 2020 r. ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, a także wejściem w życie w dniu 14 marca 2020 r. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, mogą zachodzić podstawy do zgłoszenia powiadomienia na podstawie Sub-klauzul 8.4 [Przedużenie Czasu na Ukończenie], 8.5 [Opóźnienia spowodowane przez władze] oraz 13.7 [Korekty wynikające ze zmian stanu prawnego]. Ewentualne powiadomienia o roszczeniach, w tym roszczeniach przejściowych, powinny być zgłaszane przez wykonawcę w terminie 28 dni od dowiedzenia się o okolicznościach dających podstawę do wniesienia powiadomienia, zgodnie z trybem przewidzianym w Sub-klauzuli 20.1[Roszczenia Wykonawcy].

Postanowienia umowne o sile wyższej

Postanowienia regulujące siłę wyższą znajdują się nie tylko w kontraktach opracowanych na podstawie wzorów FIDIC, ale także w innych umowach o roboty budowlane, o dzieło czy świadczenia usług. W takim przypadku należy dokonać szczegółowej analizy treści takich postanowień umownych pod kątem tego czy obecne okoliczności faktyczne wypełniają definicję siły wyższej zawartą w umowie, czy umowa przewiduje w tej sytuacji określone obowiązki po stronie wykonawcy, a wreszcie czy wykonawca ma na ich spełnienie określony termin. Zakres tych klauzul będzie różny i, przykładowo, w umowie o świadczenie usługi z zakresu projektowania może być on bardzo wąski i nie znaleźć zastosowania nawet w świetle aktualnych wydarzeń w Polsce. Warto także przeanalizować czy postanowienia umowy dają podstawy do jakichkolwiek roszczeń wykonawcy w związku z wprowadzanymi zmianami prawa, mającymi zapobiegać epidemii i już podejmować pierwsze działania mające na celu przygotowanie i zabezpieczenie tych roszczeń.

Porozumienie o zmianie umowy

Należy jednak w tym kontekście zwrócić uwagę na umowy zawarte w reżimie zamówień publicznych, ponieważ ich treść może zostać zmieniona jedynie w określonych przypadkach. Art. 144 p.z.p. przedstawia katalog przesłanek pozwalających na zmianę postanowień umownych. Najbardziej oczywistą podstawą do zmiany jest okoliczność, gdy treść umowy wprost przewiduje możliwość zmian, w tym ich zakres i charakter. W tej sytuacji niezbędną jest analiza dokumentów umownych czy przewidują one taką możliwość i zestawienia postanowień umownych z bieżącymi okolicznościami faktycznymi. Bezpodstawne dokonanie zmian umowy w zawartej na podstawie p.z.p. może skutkować nieważności takiej zmiany i stosowaniem umowy w pierwotnym brzmieniu.

Możliwość sądowej zmiany treści umowy

Gdy zawiodą mechanizmy umowne i niemożliwe będzie osiągnięcie porozumienia, zastosowanie mogą znaleźć mechanizmy sądowej zmiany treści stosunków umownych – mająca zastosowanie do nadzwyczajnej zmiany stosunków klauzula rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.) oraz mająca zastosowanie do nieprzewidywalnej zmiany stosunków w zakresie umów o dzieło oraz umów o roboty budowlane klauzula waloryzacyjna (art. 632 § 2 k.c.). Należy jednak podkreślić, że zastosowanie tych przepisów wymaga ingerencji sądu, co wiąże się z koniecznością wytoczenia powództwa i przeprowadzenia postępowania sądowego. Ponadto, w orzecznictwie wskazuje się, że powództwo takie powinno zostać wniesione, gdy umowa, której treść sąd miałby zmodyfikować, nie została jeszcze wykonana.

Ogólne zasady prawa i dobre praktyki